Met een bijna tandeloze glimlach vertelt hij hoe hij zijn ‘Mother Forest’ nog iedere dag mist. De 90-jarige leider van de Batwa groep die we vandaag in de jungle ontmoeten moet glimlachen als ik hem vertel dat mijn vader 86 is. Hij laat met een kwiek dansje zien hoe lenig en gezond hij nog is. Eigenlijk is hij nog maar een baby, vindt hij zelf. Ik glimlach innerlijk want dat zou ook een tekst van mijn vader kunnen zijn. Niet voor niks wordt dit volk door andere Oegandezen wel eens de ‘onsterfelijken’ genoemd. Ze worden ondanks hun harde leven zeer oud.

De Batwa’s is een pygmeeën volk dat voorheen samen met de gorrila’s in deze jungle leefde voordat het Bwindi National Park werd. Het zijn jagers en dat is in het huidige Nationaal Park natuurlijk verboden. Na een lang en moeizaam proces leven ze nu aan de rand van het park in huizen. De overheid ondersteunt ze financieel en zoals eerder al verteld krijgen ze daarnaast een deel van het geld van de gorillla permits. Ook de excursie zoals wij die vandaag met ze maken levert geld op. Helaas allemaal hard nodig want zelfs degenen die nu studeren worden nog steeds erg gediscrimineerd en vinden slechts zeer moeilijk een baan. Handelsgeest en zaken doen is nooit nodig geweest in het woud. De meesten bewerken dus nu een klein stukje land en verhuren zichzelf als landarbeider aan plantages. Toen ze pas uit het woud kwamen werden vele Batwa vrouwen slachtoffer van seksueel geweld omdat er een bijgeloof was dat sex met een Batwa vrouw goed voor je gezondheid was. Ook is een gedeelte van de mannen die niet konden wennen aan het nieuwe leven vertrokken of aan de alcohol geraakt. Zo hebben we vlak bij onze lodge ook al een women project bezocht van 45 weduwen en alleenstaande pygmeeen vrouwen die een eigen inkomen proberen te creëren met dansoptredens, verkoop van handwerk en het kweken van champions. Ze hebben een gezamenlijke bankrekening waarop ze de inkomsten storten en waarmee ze elkaar in nood financieel ondersteunen als er iemand ziek wordt of kinderen schoolspullen nodig hebben. De leidster van deze groep heeft zichzelf Engels geleerd en is met sponsorgeld van onze lodge in Kampala gaan leren hoe je champions kweekt. Die zijn voor eigen consumptie maar ze verkopen ze ook aan de keuken van de lodge. Ik krijg een rondleiding in het schuurtje waar ze in hangende plastic zakken worden gekweekt. Haar visie is deze vrouwen een inkomen en een leven te geven wat ze nu nog niet kunnen zien. Ik ben onder de indruk van de energie en het doorzettingsvermogen dat ze uitstraalt en ik kan het natuurlijk toch niet laten om op grasheuveltje wat marketing ideeen met haar te bespreken.

Terug naar onze Batwa ontmoeting van vandaag. Als we de heuvel afdalen het woud in horen we hun welkomsgezang al. Het is een ontmoeting die allerlei gevoelens oproept. De verbazing over de korte lengte van de mensen, het ongemak als ze knielen voor ons (wat in deze streek van Oeganda vroeger normaal was), het plezier wat we samen met ze hebben, de lichte schaamte als je eerste gedachte is dat deze mensen qua uiterlijk en manier van bewegen zo dicht bij de apen staan waar ze op jaagden. Hun voeten lijken qua vorm precies op die van de gorilla’s van gisteren. Hun voetzolen zijn ondoordringbaar, ze dansen met blote voeten op scherpe steentjes en lopen met gemak door de vlammen van een vuur. Ze zijn letterlijk gevormd door de natuur waarin ze altijd hebben geleefd. Met het grootste gemak klimmen ze een boom in of dalen de steile heuvels af. Hun gezichten zijn ingesmeerd met witte klei om ze te beschermen tegen de zon.

Ze laten ons hun hutjes van gras zien waar ze vroeger in woonden en ook de boomhut waar de kinderen in werden gezet als de mannen gingen jagen en de vrouwen ander voedsel gingen verzamelen. Als de kinderen erin zaten werd de ladder weggehaald en het oudste kind werd bij de opening gezet en kreeg een machete in zijn hand om eventuele luipaarden mee weg te jagen. Dat is nog eens wat anders dan onze kinderopvang.

Samen maken we vuur door stokjes tegen elkaar aan te wrijven, schieten we een namaak antilope met pijl en boog, bouwen we een val voor dieren (en breken hem ook weer af) en natuurlijk dansen we. Een wilde dans waarbij je hoog springt, met de armen zwaait en elkaar gillend aanmoedigt. Zij zelf maken daar nog een soort schokkerige bewegingen bij. Al met al een bijzondere en intieme ervaring die tot nadenken stemt.

Ik probeer me een voorstelling te maken hoe het is om in een dorp te moeten gaan leven als je opgegroeid bent in de jungle. Slapend in hutjes van gras, levend van het verzamelen van bessen, eetbare planten en paddestoelen en de jacht met pijl en boog. En dan opeens in een huis te leven met een golfplaten dak waarop de regen in hun beleving zo’n hard en onnatuurlijk geluid maakt, de gangbare taal niet te spreken, naar school te gaan, door anderen als primitief en daardoor inferieur mens gezien te worden en je marihuana pijp niet meer te mogen roken omdat dat verboden is in Oeganda. Ik kan me geen grotere overgang voorstellen. Nu al zijn er gemengde huwelijken tussen Batwa’s en andere Oegandezen en waarschijnlijk zal dat alleen maar toenemen. Zo zal in de loop van de generaties het oorspronkelijke Batwa bloed verdwijnen. Er is geen weg terug en dat zou, denk ik, ook geen goed alternatief meer zijn. Hopelijk wordt de geschiedenis van de Batwa’s in ere gehouden.